Daniel Mitsui "Odnalezienie i Podwyższenie" (1)

_____

Pierwsza część wykładu, który Daniel Mitsui, artysta grafik, wygłosił 14 września 2015 roku z okazji otwarcia wystawy swoich prac na Franciszkańskim Uniwersytecie Steubenville.

_____

 Odnalezienie Krzyża Świętego

(obraz Ulricha Maira)

Życzę wam bardzo radosnego święta. To szczególny dzień poświęcony Krzyżowi Świętemu – jeden z dwóch w katolickiej tradycji. Nazwy tych świąt dały tytuł niniejszej wystawie: Odnalezienie i Podwyższenie. Odnalezienie Krzyża Świętego, obchodzone 3 maja, upamiętnia wydarzenia, które miały miejsce w 326 roku.

Święta Helena, matka cesarza Konstantyna, wybrała się w podróż do Jerozolimy, aby odszukać Prawdziwy Krzyż. Jeden z żydowskich badaczy miasta wiedział, gdzie on się znajduje – sekret ten przekazywano sobie w jego rodzinie od czasu Męki Pańskiej. Wyjawił Helenie tę tajemnicę po przesłuchaniu; we wskazanym przez niego miejscu znaleziono trzy krzyże. Aby odróżnić krzyż Jezusa Chrystusa od krzyży łotrów, każdy przyłożono do zwłok pewnego człowieka. Zmarły wrócił do życia po dotknięciu go Prawdziwym Krzyżem. Helena podzieliła go na trzy części. Jedną wysłała do Rzymu, a jedną do Konstantynopola. Trzecia pozostała w Jerozolimie. Człowiek, który wyjawił miejsce, wyznał wiarę; później został biskupem i męczennikiem znanym jako św. Cyriak.

W katolickiej tradycji relikwie Męki naszego Pana zajmują miejsce tuż obok świętych obrazów. Zarówno jednym, jak i drugim cześć oddaje się w podobny sposób, a ich historie ściśle się przeplatają. Odnalezienie Krzyża Świętego rozpoczęło pierwszą wielką epokę sztuki chrześcijańskiej, która wyszła z podziemi razem ze Świętym Drzewem. Historyk sztuki Emile Mâle opisał ją następująco:

Odkrycie Grobu Świętego i Prawdziwego Krzyża w roku 326 należy uznać za jedno z wielkich wydarzeń w historii chrześcijaństwa; uważano je za prawdziwy cud. Na terenie odkrytej Kalwarii Konstantyn natychmiast wzniósł wspaniałe budowle. […] Dokładnie w miejscu, gdzie stał Krzyż – świętym miejscu uznawanym za centrum świata – wzniesiono wielki krucyfiks pokryty złotem i ozdobiony szlachetnymi kamieniami. […] Niezliczeni pielgrzymi z najdalszych części świata tłumnie przybywali do Jerozolimy. Nie wystarczało im uczczenie Grobu Świętego, lecz odwiedzali wszystkie miejsca uświęcone przez Ewangelię i wszędzie znajdowali wspaniałe bazyliki. […] Wszystkie te budowle zdobiono mozaikami.

W tym momencie sztuka sakralna zyskuje już pewność siebie; przedstawia dogmaty z rozmachem i jest wielka. Rzeźby nie są już przebrane w stroje rodem z klasycznego antyku, jak w sztuce katakumb. Pielgrzymujący do Jerozolimy zbierali ze świątyń do małych fiolek odlanych z metalu lub malowanego szkła święty olej i nosili je zawieszone na szyjach. Fiolki ozdabiano tymi samymi scenami, które przedstawiano na mozaikach. Popularne były również drewniane stemple do odciskania wizerunków w cieście na eulogijny chleb. Dzięki tym niewielkim przedmiotom tradycje artystyczne dotarły na krańce cywilizacji.

Podwyższenie Krzyża Świętego 

(obraz Martina Bernata)

Na początku VII wieku armia perskiego króla Chosroesa zdobyła Jerozolimę i wywiozła relikwie Prawdziwego Krzyża. Jak pisze w Złotej legendzie Jakub de Voragine:

Chosroes chciał być czczony jako bóg. Wybudował wysadzaną klejnotami wieżę ze złota i srebra i umieścił w niej wizerunki słońca, księżyca i gwiazd. Wodę, pompowaną ukrytymi kanałami na szczyt wieży, spuszczał tak, jak Bóg spuszcza deszcz, a w podziemnej jaskini miał konie ciągnące rydwany wokół wieży, aby wstrząsać nią i wywoływać dźwięk podobny do grzmotu. […] Zasiadał na tronie w świątyni jako Ojciec, mając po swojej prawej stronie drzewo Krzyża w miejsce Syna, a po lewej koguta – w miejsce Ducha Świętego.

Cesarz Herakliusz poprowadził krucjatę, aby odzyskać relikwie Prawdziwego Krzyża. Gdy odniósł zwycięstwo, osobiście zwrócił relikwie do kościoła Grobu Świętego. Dzisiejsze święto Podniesienia Krzyża Świętego upamiętnia te wydarzenia.

Mam wyjątkowe nabożeństwo do obu tych świąt. Jak wspaniale, że Kościół katolicki świętuje odnalezienie rzeczy zagubionych i odzyskanie skradzionych. Wydaje się to szczególnie istotne w naszych czasach; odnoszę niekiedy wrażenie, że większa część mojej religii została zagubiona lub mi ją wykradziono.

_____

Cytowane prace:

Jacobus de Voragine, The Golden Legend, translated by William Granger Ryan, Princeton University Press, 1993.

Emile Mâle, Religious Art in France: The Twelfth Century, translated by Marthiel Matthews, Princeton University Press, 1978.

Tłum. XBP & Łukasz Makowski

Druga część artykułu dostępna jest tutaj:
http://wiwopowiwo.blogspot.com/2017/10/daniel-mitsui-odnalezienie-i.html