Wielki Tydzień po katolicku: Wielka Sobota (ceremoniał)

Wielka Sobota

Liturgia Wielkiej Soboty składa się z następujących części: 1. Nowy ogień i paschał; 2. Proroctwa; 3. Błogosławieństwo wody i chrzest; 4. Litania; 5. Msza i nieszpory.

Kolorem orędzia paschalnego i Mszy jest biały, pozostałych obrzędów – fioletowy.

Przygotowania. W zakrystii przygotowuje się trzy humerały, alby i paski dla celebransa i lewitów; ponadto fioletową stułę i kapę dla celebransa, fioletową stułę dla diakona, fioletowe planety plicaty dla lewitów oraz białe szaty mszalne dla celebransa i subdiakona. Tu czeka również pusty trybularz, naczynie w wodą święconą i aspersorium, pięć ziaren kadzidła na tacce oraz krzyż procesyjny.

Na zewnątrz kościoła rozpala się ognisko (z użyciem krzesiwa). Obok znajdują się szczypczyki i węgiel, który zostanie rozpalony w ognisku i następnie umieszczony w trybularzu. Przygotowuje się też przykryty białym materiałem stolik, na którym znajdują się białe dalmatyka, stuła i manipularz dla diakona, mszał, świeczka i kawałek drewna lub papieru do odpalania ognia. Obok stolika czeka trianguł.

Ołtarz główny przyozdobiony jest białym antepedium, które po przymocowaniu zakrywa się antepedium fioletowym. Tabernakulum stoi otwarte i puste. Biały welon wkłada się na tabernakulum bezpośrednio przed Mszą świętą albo po Komunii. Ołtarz przykrywa się trzema obrusami; krzyż jest odsłonięty. Na ołtarzu stoi sześć niezapalonych świec, a po stronie lekcji – mszał. Dywany ułożone zostaną na stopniach ołtarza bezpośrednio przed Mszą.

Po stronie ewangelii na świeczniku stoi niezapalony paschał; obok paschału skierowany w stronę ewangelii pulpit przykryty białym lub złotym materiałem. W pobliżu znajduje się podstawka pod trianguł oraz (jeśli potrzeba) schodki, których diakon używa, aby zapalić paschał.

Kredencja przykryta jest białym materiałem. Przygotowuje się wszystko, czego potrzeba do uroczystej Mszy świętej; ponadto księgę z Exsultetem oraz tablice ołtarzowe. Jeśli kościół ma chrzcielnicę, niezapalone akolitki czekają na kredencji. Koło kredencji znajdują się trzy fioletowe poduszki oraz pulpit do proroctw.

Na siedzeniu przygotowuje się fioletowy ornat i manipularz dla celebransa, manipularze dla lewitów i biret subdiakona.

Chrzcielnica zostaje w piątek wieczorem opróżniona i wyczyszczona. Następnie napełnia się ją czystą wodą. Koło chrzcielnicy znajduje się stolik nakryty białym materiałem, na którym ustawia się krzyżmo i olej katechumenów, aspersorium oraz puste naczynie na wodę święconą, fioletową stułę dla kapłana, który pokropi wodą wiernych, dzbanek z wodą i naczynie do umycia rąk, chleb i watę na tacce, dwa ręczniki, duże naczynie, w którym znajdzie się woda chrzcielna oraz księga z rytuałem (zazwyczaj będzie to mszał). Jeśli przewidziane jest udzielanie chrztu, potrzebne będą również: rytuał, sól, muszla, ręcznik, biała stuła i kapa dla celebransa, biała szata i świeca dla ochrzczonego. Świeca zostanie w odpowiedniej chwili zapalona od paschału; można do tego celu użyć małej świeczki.

Jeżeli Sanctissimum przechowuje się w zakrystii lub bocznej kaplicy, przygotowuje się to, czego potrzeba, aby przenieść je do tabernakulum pod koniec ceremonii\po zakończeniu: białą bursę z korporałem, kluczyk, biały welon naramienny oraz baldachim.

Ceremonia rozpoczyna się po nonie.

Nowy ogień i świeca paschalna. Celebrans wkłada fioletowe stułę i kapę; lewici planety plicaty (bez manipularzy).

Procesja udaje się z zakrystii na miejsce, gdzie rozpalono ogień. Najpierw idzie w linii trzech ministrantów: w środku ministrant z wodą święconą i aspersorium, po jego prawej stronie turyfer, po lewej – ministrant z ziarnami kadzidła na tacce. Dalej idzie subdiakon z krzyżem; następnie duchowni i chór; wreszcie celebrans, mający diakona po swojej lewej stronie. Ustawiają się wokół ognia. Subdiakon z krzyżem staje plecami do drzwi; po przeciwnej stronie ognia stoi celebrans, mając po swojej prawej stronie diakona, po lewej zaś ministranta trzymającego księgę.

Celebrans i diakon zdejmują birety. Celebrans śpiewa w tonie ferialnym trzy modlitwy stanowiące błogosławieństwo ognia. Ministrant z ziarnami kadzidła staje przed celebransem; ten je błogosławi. W tym czasie umieszcza się w trybularzu wyjęty z ognia węgiel. Celebrans zasypuje trybularz (z błogosławieństwem). Następnie bierze od diakona aspersorium i kropi ogień oraz ziarna kadzidła, mówiąc Asperges me Domine, hyssopo et mundabor; Lavabis me et super nivem dealbabor (nie mówi psalmu). Później w milczeniu okadza trzema podwójnymi rzutami najpierw ogień, a następnie ziarna kadzidła.

W kościele gasi się wszystkie światła; tak aby później zapalić je od poświęconego ognia.

Ministrant odnosi wodę święconą na stolik. Diakon zdejmuje fioletową planetę i stułę, wkłada zaś biały manipularz, stułę i dalmatykę; następnie staje po prawej stronie celebransa. Ministrant odpala od ognia świeczkę.

Celebrans ponownie zasypuje trybularz (błogosławiąc). Diakon bierze w obie ręce trianguł. Ustawia się procesja: najpierw idzie turyfer mając po prawej stronie ministranta z ziarnami kadzidła; dalej subdiakon z krzyżem; duchowni i chór; diakon z triangułem (po jego lewej stronie idzie ministrant z zapaloną świeczką); na końcu celebrans, ze złożonymi rękami i nakrytą głową.

Gdy procesja idzie do ołtarza, ministrant zanosi fioletowe paramenta diakona do zakrystii; zanosi się tam również stolik; wodę użytą do poświęcenia ognia wylewa się do sacrarium.

Gdy celebrans wejdzie do kościoła, procesja na znak ceremoniarza zatrzymuje się; diakon zapala jedną z trzech świec na triangule. Następnie, śpiewając Lumen Christi, klęka; podobnie czynią wszyscy (poza subdiakonem). Następnie wszyscy wstają i procesja idzie dalej. Na środku kościoła ceremonię się powtarza; diakon zapala drugą świeczkę i śpiewa Lumen Christi wyżej. Gdy procesja dojdzie w prezbiterium przed ołtarz, diakon zapala trzecią świeczkę i znów śpiewa – jeszcze wyżej niż poprzednio; wszyscy klękają. Przed stopniami ołtarza turyfer staje po stronie ewangelii, ministrant z ziarnami kadzidła – po stronie lekcji. Subdiakon z krzyżem staje po prawej stronie turyfera. Ministrant trzymający świeczkę, gasi ją i odkłada na kredencję; następnie bierze od diakona trianguł i staje po prawej stronie ministranta z kadzidłem. Diakon staje przed stopniami ołtarza po prawej stronie celebransa i odbiera od niego biret (z pocałunkami). Wszyscy poza celebransem, krucyferem oraz ministrantem trzymającym trianguł przyklękają; celebrans idzie przed środek ołtarza i całuje go. Diakon bierze księgę zawierającą Exsultet, klęka na najwyższym stopniu ołtarza twarzą w stronę celebransa i prosi o błogosławieństwo. Celebrans zwraca się w stronę diakona i błogosławi go jak przed ewangelią – z tym że w miejsce słów evangelium suum mówi suum paschale praeconium. Czyni nad diakonem znak krzyża i kładzie na księdze rękę, którą diakon całuje.

Diakon idzie przed stopnie i przyklęka; wszyscy (poza subdiakonem i ministrantem z triangułem) przyklękają razem z nim i udają się do pulpitu.

Diakon staje pośrodku, zwrócony twarzą w stronę pulpitu. Bezpośrednio po jego prawej stronie stoi subdiakon z krzyżem, dalej – turyfer. Po lewej stronie diakona stoi ministrant z triangułem; dalej – ministrant z kadzidłem. Wszyscy stoją zwróceni twarzą w stronę pulpitu. Celebrans tymczasem udał się na stronę lekcji i stoi zwrócony w stronę diakona. Subdiakon zwraca krucyfiks figurą Ukrzyżowanego w stronę celebransa. Diakon kładzie księgę na pulpicie i okadza ją jak na ewangelię.

Następnie ze złożonymi rękami zaczyna śpiewać Orędzie Paschalne. Turyfer odnosi trybularz, wraca na swoje miejsce i stoi tam ze złożonymi rękami. Po słowach et curvat imperia diakon przerywa śpiew. Bierze ziarna kadzidła i umieszcza je w paschale (tak aby celebrans je widział) na kształt krzyża w następującej kolejności:

1

4 2 5

3

Potem diakon wraca do pulpitu i kontynuuje śpiew. Ministrant, który trzymał tackę z ziarnami kadzidła, odnosi ją na kredencję i przynosi z niej niezapaloną świeczkę. Po słowach rutilans ignis accendit diakon znów przerywa śpiew; bierze od ministranta trianguł i od jednej z trzech umieszczonych na nim świeczek zapala paschał.

Następnie diakon śpiewa dalszy ciąg Exsultetu. Ministrant umieszcza trianguł na przygotowanej podstawce i wraca na swoje miejsce. Po słowach apis mater eduxit diakon przerywa śpiew; ministrant odpala od triangułu świeczkę i zapala nią wszystkie inne światła w kościele, począwszy od tych przy głównym ołtarzu. Gdy światła przy głównym ołtarzu zostaną zapalone, diakon śpiewa dalej. Jeśli stolica Piotrowa jest pusta, opuszcza fragment dotyczący Papieża; jeśli wakuje biskupstwo, pomija fragment dotyczący ordynariusza. Zawsze opuszcza się również część poświęconą cesarzowi (od słów Respice etiam aż do cum omni populo suo). Po fragmencie dotyczącym biskupa diakon od razu śpiewa Per eundem Dominum nostrum, chór zaś odpowiada Amen.

Gdy diakon skończy Exsultet, duchowieństwo w chórze i wierni siadają. Diakon zamyka księgę i zostawia ją na pulpicie. Subdiakon przekazuje turyferowi krzyż procesyjny, który ten ustawia koło kredencji. Lewici razem z dwoma ministrantami idą przed stopnie ołtarza, przyklękają i udają się do siedzenia. Celebrans idzie tam również – per breviorem.

Celebrans zdejmuje kapę; wkłada fioletowy manipularz i ornat. Diakon zdejmuje białe paramenta; wkłada fioletową stułę. Obaj lewici wkładają manipularze i planety plicaty.

Proroctwa. Celebrans i lewici robią rewerencję przed stopniami ołtarza, idą przed środek ołtarza (celebrans całuje go), a następnie na stronę lekcji i ustawiają się jak do introitu.

Na środku prezbiterium ustawia się pulpit. Lektor wykonujący pierwsze spośród dwunastu proroctw przyklęka na środku przed stopniami ołtarza i śpiewa, opierając ręce na księdze lub na pulpicie. Tymczasem celebrans czyta proroctwo po cichu przy ołtarzu. Gdy skończy, może iść usiąść.

Gdy lektor skończy śpiewać, celebrans i lewici ustawiają się po stronie lekcji w linii; celebrans śpiewa Oremus, diakon: Flectamus genua; wszyscy poza celebransem klękają. Subdiakon śpiewa Levate; wszyscy wstają. Celebrans z rozłożonymi rękami śpiewa kolektę. Po czwartym, ósmym i jedenastym proroctwie chór śpiewa traktus. Po dwunastym celebrans śpiewa Oremus i od razu modlitwę.

Błogosławieństwo wody chrzcielnej. (Jeśli kościół nie ma chrzcielnicy, pomija się całą tę część i od razu przechodzi do litanii).

Jeśli mają zostać ochrzczone dzieci, pierwsza część ceremonii chrzcielnej powinna odbyć się przed poświęceniem wody. Może ją przeprowadzić w trakcie proroctw inny kapłan lub diakon ubrany w komżę i fioletową stułę; dochodzi do momentu po namaszczeniu olejem katechumenów, gdy ma zmienić stułę na białą. Obrzędów tych może dokonać też celebrans po modlitwie przed wejściem do baptysterium.

Pod koniec dwunastego proroctwa zapala się stojące na kredencji akolitki. Ministrant zdejmuje ze świecznika paschał, inny bierze krzyż procesyjny. Po zaśpiewaniu wszystkich proroctw pulpit zabiera się.

Celebrans i lewici idą do siedzenia, gdzie zdejmują manipularze; celebrans zdejmuje także ornat i wkłada fioletową kapę. Procesja udaje się do baptysterium w następującym porządku: ministrant z paschałem, krucyfer między akolitami, chór i duchowni, celebrans między lewitami, którzy trzymają kapę. W drodze do chrzcielnicy śpiewa się traktus Sicut cervus. Przed wejściem do baptysterium krucyfer i akolici, zatrzymawszy się, stoją zwróceni w stronę celebransa. Chór i duchowni rozchodzą się na boki i stają w rzędach zwróceni do siebie. Celebrans, zdjąwszy biret, śpiewa ze złożonymi rękami Dominus vobiscum i orację w tonie ferialnym. Następnie niosący paschał, krucyfer oraz akolici wchodzą do baptysterium; za nimi idą duchowni oraz chór; jako ostatni wchodzą celebrans i lewici. Krucyfer i akolici stają po przeciwnej niż celebrans stronie chrzcielnicy, zwróceni w jego stronę. Po prawej stronie diakona stoi ministrant z paschałem. Przed celebransem, lekko po lewej stronie, stoi ministrant z mszałem. Duchowni i chór stoją w rzędach po przeciwnych stronach chrzcielnicy. Celebrans śpiewa ze złożonymi rękami Dominus vobiscum i kolektę. Zamykające modlitwę Per omnia saecula saeculorum śpiewa w tonie prefacji. Następuje prefacja śpiewana w tonie ferialnym ze złożonymi rękami. Po słowach gratiam de Spiritu Sancto celebrans czyni na wodzie ręką znak krzyża, a następnie wyciera ją ręcznikiem podanym przez diakona. Po słowach interficiendo corrumpat kładzie prawą rękę na powierzchni wody; potem wyciera ją. Śpiewając słowa per Deum + vivum, per Deum + verum, per Deum + sanctum czyni nad wodą trzykrotnie znak krzyża. Po cuius Spiritus super te ferabatur czterokrotnie zanurza rękę w wodzie i kropi nią w kierunku czterech stron świata, poczynając od wschodu:

1

3 4

2

Celebrans wyciera rękę. Śpiewając Be+nedico te czyni znak krzyża nad wodą. Po słowach in nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti śpiewa dalej na jednej nucie. Po tu benignus aspira trzykrotnie tchnie w kierunku wody na kształt krzyża. Po słowach purificandis mentibus efficaces diakon podaje celebransowi paschał, który ten zanurza lekko w wodzie i śpiewa Descendat in hanc plenitudinem fontis virtus Spiritus Sancti; potem wyciąga paschał z wody. Następnie zanurza go w wodzie głębiej niż poprzednio i śpiewa wyżej Descendat in hanc etc. Wyciąga świecę i zanurza ją po raz trzeci, tak aby dotknęła dna chrzcielnicy, i śpiewa jeszcze wyżej niż poprzednio. Później, wciąż trzymając zanurzoną świecę, trzykrotnie tchnie w kierunku wody na kształt litery Ψ, i śpiewa: Totamque huius aquae substantiam regenerandi fecundet effectu. Wyjmuje paschał z wody i przekazuje diakonowi. Ten podaje świecę ministrantowi, który wyciera ją ręcznikiem. Następnie celebrans śpiewa dalej w tonie prefacji aż do słów novam infantiam renascatur. Konkluzję modlitwy mówi. Celebrans i lewici odchodzą od chrzcielnicy. Ministrant napełnia wodą kociołek. Celebrans otrzymuje od kapłana w fioletowej stule aspersorium; czyni znak krzyża na swoim czole, kropi lewitów i przekazuje aspersorium kapłanowi, który mu je podał. Następuje pokropienie duchowieństwa, chóru oraz wiernych. W jego trakcie ministrant nabiera wody do naczynia i napełnia kropielnice.

Ministrant podaje diakonowi ampułki z olejem katechumenów oraz krzyżmem. Celebrans, podszedłszy znów do chrzcielnicy, wlewa do niej na kształt krzyża nieco oleju katechumenów, mówiąc: Sanctificetur et fecundetur etc. W ten sam sposób wlewa olej krzyżma ze słowami: Infusio Chrismatis etc. Następnie bierze obie ampułki w ręce i wlewa do wody jednocześnie olej katechumenów i krzyżmo, czyniąc trzy znaki krzyża na słowa in nomine Pa+tris, et Fi+lii, et Spiritus + Sancti. Wkłada prawą rękę do wody i miesza z nią oleje. Wyciera rękę watą i ręcznikiem.

Jeśli jest przewidziany chrzest, odbywa się on teraz. Jeżeli nie dokonano jeszcze pierwszej części obrzędu, celebrans dokonuje jej teraz, a potem wkłada białą stułę i kapę. Jeśli już jej dokonano, od razu przebiera się w białe paramenta i kontynuuje ceremonie chrzcielną, zadając pytanie: „N., czy wierzysz w Boga Ojca wszechmogącego, Stworzyciela nieba i ziemi?”. Po chrzcie celebrans czyści ręce używając chleba i wody, po czym wkłada fioletowe stułę i kapę.

W trakcie błogosławienia wody ministrant lub zakrystian kładzie trzy poduszki na skraju najwyższego stopnia ołtarza.

Litania powinna zostać rozpoczęta w trakcie procesji do prezbiterium. Procesja wraca w takim samym porządku, w jakim udawała się do baptysterium. Dwaj kantorzy w komżach, idący bezpośrednio za krzyżem, śpiewają kolejne wezwania. Chór każde z nich powtarza. Po rewerencji przed stopniami ołtarza każdy udaje się na swoje miejsce i klęka. Przed stopniami ołtarza celebrans zdejmuje kapę, lewici zaś planety. Cała trójka prostruje, mając ramiona i twarze na poduszkach.

Dwaj kantorzy klękają pośrodku chóru (jeśli potrzeba, mają przed sobą stołek, na którym kładą księgę) i śpiewają kolejne wezwania litanii.

Gdy kantorzy zaśpiewają Peccatores, te rogamus, audi nos, celebrans, lewici i ministranci wstają. Wykonują rewerencje i udają się do zakrystii. Akolici idą bez akolitek (które zostają na kredencji).

Prezbiterium przygotowuje się teraz do Mszy. Zdjęte zostaje fioletowe antepedium; widać teraz umieszczone pod nim białe. Zabrane zostają poduszki i fioletowe dywany (jeśli je ułożono). Na ołtarzu kładzie się mszał oraz tablice. Zapala się sześć świec. Celebrans i lewici ubierają się w zakrystii w białe szaty.

Msza święta i nieszpory. Gdy kantorzy śpiewają wezwanie Agnus Dei, celebrans, lewici oraz ministranci idą z zakrystii do prezbiterium. Wykonują rewerencje, po czym celebrans rozpoczyna modlitwy u stopni ołtarza.

Gdy chór powtórzy wezwanie kantorów Christe, exaudi nos, wszyscy wstają. Dwaj kantorzy idą na swoje miejsca. Następnie śpiewane jest Kyrie eleison – jak podczas Mszy.

Odmawia się psalm Iudica me z Gloria Patri. Później celebrans zasypuje trybularz, okadza ołtarz i mówi po stronie lekcji Kyrie eleison. Następnie idzie przed środek ołtarza, gdzie intonuje Gloria in excelsis Deo. Podczas tego hymnu dzwoni się dzwonkami oraz zdejmuje wszystkie fioletowe zasłony z obrazów i rzeźb.

Po odśpiewaniu przez subdiakona lekcji celebrans błogosławi go, następnie zaś, stojąc po stronie epistoły, śpiewa trzykrotnie Alleluia – za każdym razem wyżej. Następnie celebrans czyta graduał i traktus; chór natomiast śpiewa je.

Do ewangelii akolici idą bez akolitek. Nie ma Credo. Po ewangelii celebrans śpiewa Dominus vobiscum i Oremus, nie ma jednak wersetu na offertorium. Przy Lavabo celebrans mówi Gloria Patri.

Celebrans śpiewa prefację paschalną ze słowami in hac potissimum nocte; czyta wersje Communicantes oraz Hanc igitur przeznaczone na oktawę Wielkanocy. Po Haec commixtio celebrans od razu mówi pierwszą z trzech modlitw przed Komunią Domine Iesu Christe, qui dixisti discipulis tuis (opuszcza się Agnus Dei). Bezpośrednio po pierwszej modlitwie przed Komunią celebrans przechodzi do drugiej (nie przekazuje się znaku pokoju).

Po Komunii wiernych chór siada. Kantorzy rozpoczynają nieszpory, intonując antyfonę Alleluia, alleluia, alleluia. Gdy chór śpiewa psalm, celebrans odmawia go na przemian z lewitami przy ołtarzu po stronie lekcji (cała trójka stoi jak na introit). Następnie celebrans ze złożonymi rękami intonuje Vespere autem sabbati. Chór kontynuuje; celebrans i lewici odmawiają dalej antyfonę przyciszonym głosem. Dwaj kantorzy intonują Magnificat; celebrans żegna się, idzie przed środek ołtarza i zasypuje kadzidło. Następnie okadza ołtarz, recytując na zmianę z lewitami Magnificat. Diakon okadza celebransa, następnie chór i subdiakona (który stoi tak jak na introit). Diakon przekazuje trybularz turyferowi, który najpierw okadza diakona, potem zaś ministrantów i wiernych. Po powtórzeniu antyfony celebrans idzie przed środek ołtarza; lewici ustawiają się za nim. Celebrans śpiewa Dominus vobiscum, następnie (ze strony lekcji) Oremus i modlitwę Spiritum nobis, Domine, tuae caritatis infunde.

Diakon śpiewa: Ite missa est, alleluia, alleluia. Celebrans mówi Placeat tibi, sancta Trinitas, udziela błogosławieństwa i czyta ostatnią ewangelię.

Po Mszy Sanctissimum przynosi się z powrotem do tabernakulum. Z prezbiterium zabiera się trianguł.