Wielki Tydzień po katolicku: Wielki Czwartek (ceremoniał)

Wielki Czwartek

W Wielki Czwartek oficjum ma kolor fioletowy, Msza zaś biały.

Krzyż na ołtarzu zasłonięty jest fioletowym materiałem.

Na kredencji znajduje się patena z dwiema hostiami do konsekracji. Stoi tam również drugi kielich z pateną, palką, welonem z białego jedwabiu i białą jedwabną wstążką. Przygotowane zostają też: biała kapa oraz stuły dla kapłanów i diakonów, którzy będą przyjmować Komunię Świętą; przykryty fioletowym materiałem krzyż procesyjny; baldachim i świece dla idących w procesji.

Poza prezbiterium, możliwie w największej odległości od głównego ołtarza, przygotowuje się miejsce przechowania Sanctissimum aż do Mszy darów uprzednio konsekrowanych w Wielki Piątek (w tzw. locus aptus – stosownym miejscu). Zazwyczaj będzie to ołtarz w bocznej kaplicy. Potrzeba małej skrzynki (capsula, urna), w którym przechowywany będzie Najświętszy Sakrament i miejsca, na którym kielich z Sanctissimum zostanie ustawiony przed umieszczeniem go w środku. Kielich ma być schowany w ten sposób, aby nie było go z zewnątrz widać. Wewnątrz skrzynki umieszcza się korporał. Skrzynka jest zamykana na klucz. Przed rozpoczęciem liturgii powinna być otwarta, aż do chwili gdy zostanie w niej umieszczony Najświętszy Sakrament. Skrzynką może być tabernakulum bocznego ołtarza; w tym przypadku nie wiesza się na nim welonu. Wokół skrzynki umieszcza się świece oraz inne dekoracje. Według Memoriale Rituum muszą znajdować się tam kwiaty. Nie wolno umieszczać relikwii, ani obrazów. Locus aptus powinien mieć białe antepedium. Przed skrzynką umieszcza się korporał, jeśli właśnie na tym miejscu stawiane będzie Sanctissimum. Jeśli potrzeba, ustawia się schodki.

W innym miejscu, w miarę możliwości na zewnątrz kościoła lub w zakrystii, przygotowuje się odpowiednie miejsce do przechowywania cyborium z Sanctissimum na wypadek wizyty u chorych.

Wszystko przygotowuje się jak do Mszy uroczystej. Na drugiego subdiakona (który będzie niósł krzyż – jeśli będzie obecny) czekają w zakrystii humerał, alba, pas i biała tunicella; znajdują się tu ponadto fioletowe stuły dla celebransa i diakona, którzy będą obnażali ołtarze.

Umycie nóg (Mandatum), jeśli się je przewiduje, nie powinno odbywać się przed głównym ołtarzem, ale w bocznej kaplicy, zakrystii lub krużganku sąsiadującym z kościołem. Powinien znaleźć się tam ołtarz lub stolik z fioletowym antepedium, krzyż przykryty fioletowym materiałem, cztery lub sześć świec oraz mszał. Po stronie lekcji stoi przykryta białym obrusem kredencja; znajdują się na niej: kawałek białego materiału (posłuży jako fartuch celebransa), lekcjonarz, miska i naczynie na wodę do umywania nóg, zestaw do lavabo, trzynaście ręczników na tacce lub w koszyku i tacka z trzynastoma monetami dla umywanych. Po stronie ewangelii ustawia się ławę, na której obmywani usiądą, oraz dużą miskę, w której po użyciu umieści się wodę.

Liturgia rozpoczyna się po nonie.

Po Introibo ad altare Dei celebrans mówi Adiutorium nostrum i spowiedź (omija się psalm Iudica me). Odmawia się Gloria in excelsis Deo. Gdy celebrans zaintonuje Gloria, zaczynają bić kościelne dzwony i towarzyszą śpiewowi aż do końca hymnu. Następnie milkną aż do Gloria w Wielką Sobotę. W miejsce ministranckich dzwonków można używać kołatek. Mówi się Credo. Śpiewa się prefację o Krzyżu. Mówi się specjalne Communicantes, Hanc igitur oraz Qui pridie. W zwyczajny sposób mówi się Agnus Dei oraz trzy modlitwy przed Komunią celebransa; nie przekazuje się jednak znaku pokoju.

Po Agnus Dei lewici zamieniają się miejscami; subdiakon staje po prawej stronie celebransa. Ministrant przynosi z kredencji i stawia na ołtarzu drugi kielich z pateną, palką, welonem i wstążką. Po Komunii celebransa subdiakon przykrywa kielich mszalny i przesuwa go na stronę Ewangelii, w ten sposób jednak, aby nadal znajdował się na korporale. Lewici przyklękają i zamieniają się miejscami.

Diakon, stojący teraz po prawej stronie celebransa, odkrywa drugi kielich i stawia go na korporale. Celebrans bierze drugą spośród konsekrowanych Hostii i umieszcza ją w kielichu. Diakon przykrywa kielich palką, na palce kładzie patenę (wklęsłą częścią do dołu) i przykrywa wszystko welonem, który przymocowuje wstążką do stopki kielicha. Diakon stawia kielich z Hostią na środku korporału; obok niego zaś cyborium z Komunią Świętą, która zostanie teraz udzielona wiernym. Celebrans i lewici przyklękają. Diakon i subdiakon idą na skraj najwyższego stopnia ołtarza, schodzą jeden stopień i stają zwróceni do siebie. Celebrans odwraca się w kierunku wiernych stojąc po stronie ewangelii; tak, aby nie odwracać się plecami do Najświętszego Sakramentu. Lewici kłaniają się nisko; diakon śpiewa Confiteor. W tym czasie ministrant podaje stuły kapłanom i diakonom w stallach. Rozdaje się Komunię świętą. Po Komunii nikt nie siada; wobec znajdującej się na ołtarzu Hostii zachowujemy się jak wobec wystawionego Najświętszego Sakramentu.

Podczas ablucji celebrans cały czas stoi przed środkiem ołtarza; ministrant polewa winem i wodą palce celebransa trzymającego kielich na ołtarzu poza korporałem. Następnie celebrans przyklęka (zgodnie z zasadą, że przy wystawionym Sanctissimum celebrans przyklęka przed odejściem od środka ołtarza i po przyjściu przed środek; oraz gdy przechodzi na drugą stronę) i idzie na stronę lekcji, aby przeczytać werset Communio. Potem celebrans idzie przed środek ołtarza, przyklęka, całuje ołtarz, przyklęka, idzie na stronę ewangelii, odwraca się w kierunku wiernych, śpiewa Dominus vobiscum, idzie do mszału (przyklękając przed środkiem ołtarza) i śpiewa orację. Następnie idzie przed środek, przyklęka, całuje ołtarz, przyklęka, idzie na stronę ewangelii i zwrócony w stronę wiernych śpiewa Dominus vobiscum. Po odpowiedzi Et cum spiritu tuo, diakon, stojący również po stronie ewangelii, niżej od celebransa, śpiewa Ite missa est. Po odpowiedzi Deo gratias celebrans idzie przed środek ołtarza, przyklęka, odmawia modlitwę Placeat tibi, całuje ołtarz i udziela błogosławieństwa (przed zwróceniem się w stronę wiernych odchodzi nieco na stronę ewangelii). Po odpowiedzi Amen celebrans, obróciwszy się przez lewe ramię, przyklęka przed środkiem ołtarza, następnie zaś idzie czytać ostatnią ewangelię. Przy słowach Initium sancti Evangelii secundum Ioannem czyni znaki krzyża tylko na sobie (nie czyni ich na ołtarzu, ani na mszale).

Następnie celebrans i lewici idą do siedzenia; celebrans zdejmuje ornat oraz manipularz i wkłada kapę; lewici zdejmują manipularze.

Duchownym w chórze rozdaje się świeczki. Dwaj turyferzy przynoszą trybularze. Ubrany uprzednio w zakrystii drugi subdiakon bierze krzyż procesyjny i razem z akolitami ustawia się w prezbiterium blisko nawy zwrócony w stronę ołtarza. Celebrans i lewici podchodzą przed stopnie ołtarza, klękają, klęcząc głęboko się kłaniają i wstają. Następuje zasypanie obu trybularzy (bez błogosławieństwa). Celebrans bierze od pierwszego turyfera trybularz i okadza Najświętszy Sakrament. Celebrans wkłada welon naramienny. W nawie przed wejściem do prezbiterium czeka baldachim. Celebrans i lewici wstają i idą klęknąć na najwyższym stopniu ołtarza. Diakon klęcząc kłania się, wstaje, podchodzi do ołtarza, bierze kielich z Hostią i podaje go celebransowi, który bierze go w ręce klęcząc, uprzednio się ukłoniwszy (diakon stoi). Celebrans chwyta kielich okrytą welonem lewą ręką, prawą trzymając go od góry, i wstaje. Diakon przyklęka przed Najświętszym Sakramentem, po czym przykrywa kielich i prawą rękę celebransa skrajem welonu. Celebrans odwraca się w stronę wiernych, diakon zajmuje miejsce po prawej stronie celebransa, subdiakon zaś po lewej. Gdy formuje się procesja, celebrans i lewici czekają pod małym baldachimem (ombrellino) trzymanym przez ministranta. Lewici trzymają kapę celebransa. Schola intonuje hymn Pange lingua.

Przed odwróceniem się, wszyscy (za wyjątkiem subdiakona-krucyfera i akolitów) klękają i głęboko się kłaniają. Rozpoczyna się procesja. Na początku idą wierni trzymając w rękach zapalone świeczki, następnie subdiakon-krucyfer z akolitami, później duchowni. Turyferzy idą bezpośrednio przed baldachimem, nieustannie okadzając Najświętszy Sakrament.

Ministrant niosący ombrellino idzie za celebransem aż do granicy prezbiterium, gdzie czeka duży baldachim.

Ceroferariusze ze świecami idą po trzech z obu stron baldachimu. Procesja nie wychodzi z kościoła; może obejść go wewnątrz. W trakcie procesji celebrans i lewici recytują psalmy [odpowiednie będą psalmy 115 (Credidi), 147 (Lauda Ierusalem), 121 (Laetatus sum), 112 (Laudate pueri), 116 (Laudate Dominum) lub inne z uroczystości Bożego Ciała] bez Gloria Patri. Niosący baldachim zatrzymują się przed wejściem do miejsca przechowania. Wszyscy (poza krucyferem i akolitami) klękają; celebrans staje przed miejscem przechowania. Diakon klęka i bierze z rąk celebransa kielich z Hostią. Potem wstaje i stawia kielich na ołtarzu. Następuje zasypanie. Celebrans i lewici klękają. Celebrans okadza Najświętszy Sakrament. Śpiewa się Tantum ergo (nie należy śpiewać tego wersetu wcześniej; jeśli potrzeba, powtarza się poprzedzające zwrotki hymnu). Turyferzy klęknąwszy i ukłoniwszy się głęboko, zanoszą trybularze do zakrystii. Diakon wstaje, idzie do ołtarza, klęknąwszy głęboko się kłania, wstaje umieszcza kielich w skrzynce i zamyka ją na klucz. Gasi się świece. Wszyscy klękają, głęboko się kłaniają i idą do prezbiterium. Celebrans, lewici, subdiakon-krucyfer i ministranci wstają, wykonują odpowiednie rewerencje i udają się do zakrystii. Następnie w chórze odmawia się nieszpory. Świece na ołtarzu pozostają zapalone. Nieszpory są recytowane. Wszyscy stoją na Magnificat, klęczą zaś od antyfony Christus factus est do końca nieszporów. Gdy mówi się Miserere, kapłan w komży i białej stule wyjmuje wszystkie Hostie z tabernakulum na ołtarzu i zanosi w miejsce przechowania. Tabernakulum pozostaje otwarte.

Po zakończeniu nieszporów przed ołtarz przychodzą celebrans z lewitami oraz ministranci. Celebrans i diakon mają fioletowe stuły. Celebrans rozpoczyna recytować antyfonę Diviserunt sibi. Chór kontynuuje antyfonę i recytuje psalm Deus, Deus meus. Celebrans, diakon, subdiakon i ministranci obnażają ołtarz. Ministranci zdejmują z ołtarza tablice. Celebrans i lewici zdejmują trzy obrusy i podają ministrantom, którzy odkładają je na kredencję. Następnie ministranci zdejmują antepedium oraz welon z tabernakulum i zabierają dywan. Na ołtarzu zostaje tylko krzyż i sześć świec. Ministranci gaszą świece i wieczną lampkę. Jeśli w kościele znajdują się inne ołtarze, celebrans z lewitami i ministrantami obnaża je w taki sam sposób. Chór powtarza antyfonę po psalmie, gdy celebrans i lewitami wróci przed ołtarz główny. Inne ołtarze mogą zostać obnażone przez innych kapłanów, z których każdy ubrany jest w albę i fioletową stułę.

Od tej chwili aż do Mszy darów uprzednio poświęconych Najświętszy Sakrament na ołtarzu przechowania traktuje się tak, jakby wystawiono go w monstrancji. Przechodząc klęka się i głęboko kłania. W miejscu przechowania cały czas pali się co najmniej sześć świec. Jeśli to możliwe, przy ołtarzu czuwają klęcząc dwaj duchowni. Czuwający księża i diakoni wkładają białe stuły. Dopóki kościół jest otwarty, ktoś musi cały czas czuwać przy Najświętszym Sakramencie.

Od tej chwili do soboty w kościele palą się tylko świece koło ołtarza przechowania. Z kropielnic usuwa się wodę święconą. Zachowuje się tylko niewielką jej ilość do poświęcenia ognia w Wielką Sobotę. Oleje chorych, krzyżma i katechumenów należy spalić.

Umycie nóg może nastąpić bezpośrednio po obnażeniu ołtarzy albo później tego samego dnia. (Obecnie ceremonię tę zasadniczo sprawuje się tylko w katedrach i klasztorach).

W przygotowanym miejscu czeka trzynastu mężczyzn.

Celebrans ma na sobie fioletową stułę i kapę, diakon i subdiakon białe szaty (włącznie z manipularzami) jak do Mszy. Procesja przychodzi w wyznaczone miejsce w zwyczajnym porządku.

Celebrans i lewici podchodzą do ołtarza i, jeśli rzeczywiście jest to ołtarz, celebrans całuje go.

Diakon bierze ewangeliarz, kładzie go na ołtarzu, następuje zasypanie i wszystkie inne czynności przed śpiewaniem ewangelii.

Śpiewa się ewangelię Ante diem festum, tę samą co podczas Mszy.

Następnie subdiakon zanosi celebransowi lekcjonarz do pocałowania, a diakon okadza celebransa. Akolici odstawiają akolitki na kredencję, turyfer zaś odnosi trybularz do zakrystii. Celebrans i lewici idą razem z celebransem do kredencji. Diakon i subdiakon zdejmują manipularze, celebrans zdejmuje kapę i wkłada białą szatę, która ma służyć jako fartuch. Każdy z trzynastu mężczyzn zdejmuje z prawej nogi but i skarpetkę.

Jeden z ministrantów bierze miskę, drugi – naczynie na wodę, trzeci – ręczniki, czwarty – tackę z monetami. Ministranci z idącym między lewitami celebransem (cała trójka w biretach) podchodzą do pierwszego z mężczyzn. Celebrans klęka przed nim, subdiakon podtrzymuje stopę mężczyzny, ministrant polewa ją wodą, która spływa do naczynia trzymanego przez innego ministranta. Celebrans myje stopę. Następnie podanym przez diakona ręcznikiem wyciera ją i całuje. Tak samo wygląda ceremonia przy każdym z trzynastu mężczyzn. Użytą wodę wlewa się do dużego dzbana. Każdy z mężczyzn bezpośrednio po umyciu nogi wkłada skarpetkę i but.

Gdy rozpoczyna się umywanie nóg, schola śpiewa antyfonę Mandatum novum z wersetem; następnie kolejne antyfony i wersety aż do zakończenia ceremonii.

Celebrans idzie do kredencji, następuje lavabo; celebrans zdejmuje fartuch i wkłada kapę. Następnie idzie razem z lewitami do ołtarza. Staje po stronie lekcji mając diakona po swojej prawej stronie, a subdiakona po lewej. Intonuje Pater noster i kontynuuje po cichu; następnie w tonie ferialnym śpiewa wersety i modlitwę Adesto, Domine.

Następnie wszyscy wracają do zakrystii.